Dier van de maand: Patrijs

De patrijs of het veldhoen (Perdix perdix) is een akkervogel uit de familie van fazantachtigen (Phasianidae). Het is een vogel die in heel Europa en West-Azië, en dus ook in Nederland, vrij algemeen voorkomt.

Een volwassen Patrijs is 28 à 32 cm lang met een compact en rond van lichaamsbouw. Het verschil tussen de mannetjes en de vrouwtjes is vaak lastig te zien maar de mannetjes hebben een donkerbruine buikvlek in de vorm van een hoefijzer, terwijl bij vrouwtjes deze vlek een stuk kleiner en grauwer is of helemaal ontbreekt. Tijdens de vlucht valt de roodachtige staart op.

Patrijzen komen voor op akkers, graslanden en hoogveen. In Nederland vinden we ze vooral in kleinschalig akker- en weidelandschap. De vogels zoeken hun voedsel langs ruige akkerranden met akkeronkruiden, weiden met hagen, met bloemen begroeide dijken, enzovoort. De Patrijs maakt haar nest op de grond, liefst in een dichte begroeiing. De Patrijs is een standvogel die dus het hele jaar rond in zijn leefgebied verblijft.

Volwassen patrijzen eten vooral plantaardig voedsel en af en toe ook wat insecten. De kuikens zijn volledig van insecten afhankelijk. Patrijzen overleven dus alleen alleen op plekken waar voldoende insecten in akkerranden en graslanden te vinden zijn.

Patrijzen vormen koppeltjes en zijn dus trouw aan elkaar. Dit in tegenstelling tot de fazant waarbij een mannetje meerdere vrouwtjes bevrucht. Een in 1995 uitgevoerd experiment liet zien dat de kenmerkende buikvlek van de mannetjes geen enkele rol speelde bij de partnerkeuze. De vrouwtjes kiezen hun partner op basis van zijn zangkwaliteiten.
In ons land legt een Patrijs doorgaans één keer per jaar, in de maanden april-mei, een nest dat uit 13 tot 16 eieren bestaat. Het broeden duurt ongeveer 24 dagen en de jongen stappen direct uit het nest. Na 2 weken kunnen de jongen vliegen en nog eens 3 weken later zijn ze geheel zelfstandig.

Tot ongeveer 1980 was de fazant een vogel die vrijwel overal in het Nederlandse boerenland te zien was. De aantallen zijn daarna echter fors achteruit gegaan en tegenwoordig zijn er nog maar weinig plaatsen waar ze gemakkelijk te zien zijn. Een belangrijke oorzaak voor de daling van het aantal Patrijzen is de steeds intensiever wordende landbouw maar ook de toename van het aantal predatoren (bv de vos en de huiskat) speelt een rol. Daarnaast is bijvoorbeeld verstoring van het leefgebied door recreatiedruk, denk aan loslopende honden, ongunstig voor de stand van Patrijzen. Doordat het aantal insecten sterk is teruggelopen (gebruik insecticiden en steeds minder ruige bermen, slootkantjes en akkeronkruid) sterven veel jongen in het voorjaar een hongerdood, met name wanneer dat seizoen nat is.

De achteruitgang is in Nederland goed gedocumenteerd; dit begon al in de periode 1950 tot 1970, waarbij uit deelstudies bleek dat de vogel in die periode achteruitging met 40-60%. Volgens Sovon Vogelonderzoek Nederland nam het aantal broedparen in de periode 1990-2003 verder af en broedden er in 2007 nog ongeveer 10.000 paar in Nederland.



Vroeger was de Patrijs een vogel die algemeen bejaagd werd. Tegenwoordig heeft de soort een beschermde status. Ook in WBE De Dongemond bevindt zich op enkele plaatsen nog een koppeltje Patrijzen waar de jagers erg zuinig op zijn. Waar mogelijk nemen jagers maatregelen om de Patrijs te beschermen en het aantal te laten groeien. Daarvoor zoeken zij onder andere de samenwerking op met de landbouwers en natuurbeschermingsorganisaties in het gebied.